ایران، رکورددار تجویز و مصرف دارو در دنیا | عوارض مصرف بی‌رویه دارو

به گزارش شهرآرانیوز، این موضوع، ایران را بالاتر از میانگین جهانی قرار داده و تبعات خاص خود را نیز دارد. مسئولان و کارشناسان حوزه سلامت کشور معتقدند این پدیده نه تنها بار مالی سنگینی را روی دوش نظام بهداشت و درمان می‌گذارد، بلکه با افزایش چشمگیر خطرات تداخلات دارویی و عوارض جانبی، چالش‌های جدی برای سلامت عمومی جامعه ایجاد می‌کند.

تفاوت‌های فاحش در فرهنگ تجویز

مصرف دارو در ایران به ازای جمعیت، بیش از ۲برابر استاندارد است. در نیمه اول سال جاری بیش از ۲۸ میلیارد عدد دارو به ارزش ۱۵۶ هزار میلیارد تومان در کشور توزیع شد؛ آماری که نشان می‌دهد ایرانی‌ها به طور میانگین ماهانه ۴.۶ میلیارد عدد دارو مصرف می‌کنند و تهران با اختلاف، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده دارو در کشور است.

این در حالی است که حتی در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته، تلاش برای کاهش مصرف بی‌رویه دارو و ترویج تجویز منطقی، محور سیاست‌های بهداشتی است. میانگین اقلام دارویی در هر نسخه در این کشور‌ها به طور قابل توجهی پایین‌تر از ایران است.
انگلستان: میانگین تعداد اقلام دارویی در هر نسخه معمولاً بین ۱.۵ تا ۲ قلم است. تأکید بر پروتکل‌های درمانی مشخص، آموزش پزشکان و فرهنگ خوددرمانی کمتر، از عوامل مؤثر در این زمینه است.

آلمان: آلمان هم بر تجویز منطقی دارو تمرکز دارد و میانگین اقلام دارویی در هر نسخه اغلب زیر ۲ قلم است. سیستم بیمه قوی و نظارت دقیق بر تجویز‌ها از این روند حمایت می‌کند.

آمریکا و کانادا: اگرچه در این کشور‌ها نیز چالش‌هایی در زمینه مصرف دارو وجود دارد، اما میانگین تجویز در نسخه‌های روتین پزشکی کمتر از ایران است و معمولاً بین ۲ تا ۳ قلم گزارش می‌شود و البته با تأکید فزاینده بر درمان‌های غیردارویی و تغییر سبک زندگی.

در ادامه حتما بخوانید سازمان غذا و دارو: از قارچ‌های خودرو در طبیعت به هیچ وجه استفاده نکنید

میزان تجویز دارو در کشور‌های آسیایی

کشور‌های آسیایی پیشرفته مثل چین، ژاپن و کره جنوبی نیز در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای کنترل مصرف دارو و کاهش تعدد اقلام دارویی در نسخه‌ها انجام داده‌اند.

مثلا ژاپن به دلیل جمعیت سالمند و سیستم درمانی پیشرفته، رویکرد‌های خاصی در تجویز دارو دارد. با این حال، میانگین اقلام دارویی در نسخه‌های پزشکان عمومی معمولاً بین ۲ تا ۲.۵ قلم است. تأکید بر آموزش پزشکان و استفاده از راهنما‌های بالینی از ویژگی‌های این کشور است.

کره جنوبی نیز در تلاش برای کاهش پلی‌فارماسی (تجویز همزمان چندین دارو) است. آمار دقیق ممکن است متفاوت باشد، اما روند کلی به سمت کاهش تعداد اقلام دارویی در نسخه‌ها و توجه به تداخلات دارویی است.

دولت چین هم با وجود وسعت جمعیت و تفاوت‌های منطقه‌ای، سیاست‌هایی برای کنترل مصرف دارو و تجویز منطقی اتخاذ کرده است. میانگین اقلام دارویی در نسخه‌ها در حال حاضر بالاتر از ژاپن و کره جنوبی است، اما برای کاهش آن هدف‌گذاری وجود دارد.

چرا میانگین اقلام دارویی نباید بالا باشد؟

افزایش تعداد اقلام دارویی در هر نسخه پدیده‌ای نگران‌کننده است که دلایل مختلفی دارد و تبعات جدی بر سلامت جامعه و اقتصاد کشور می‌گذارد. دکتر احسان شایسته، پزشک عمومی درباره تبعات تجویز بیش از حد دارو توضیح می‌دهد: «خطر تداخلات دارویی و عوارض جانبی آن، مقاومت آنتی‌بیوتیکی، پلی‌فارماسی و افزایش هزینه‌های درمان مهم‌ترین پیامد‌های این موضوع هستند.» دکتر شایسته در ادامه درباره همه پیامد‌های افزایش تعداد اقلام دارویی در هر نسخه به تفکیک توضیح می‌دهد.

افزایش خطر تداخلات دارویی: هرچه تعداد دارو‌های مصرفی بیشتر باشد، احتمال بروز تداخلات دارویی (تعامل نامطلوب بین داروها) افزایش می‌یابد که می‌تواند منجر به کاهش اثربخشی داروها، بروز عوارض جانبی جدید و حتی مسمومیت‌های دارویی شود.

عوارض جانبی و واکنش‌های نامطلوب دارویی: مصرف همزمان چندین دارو، بار روی کبد و کلیه‌ها را افزایش داده و خطر بروز عوارض جانبی ناخواسته را به شدت بالا می‌برد. این عوارض می‌توانند از سرگیجه و تهوع تا مشکلات جدی‌تر مانند آسیب‌های ارگانی را شامل شوند.

کاهش پایبندی بیمار به درمان: وقتی تعداد دارو‌های تجویزی زیاد باشد، بیماران به دلیل پیچیدگی رژیم دارویی، فراموشی دوز‌ها یا ترس از عوارض جانبی، کمتر به درمان خود پایبند می‌مانند. این موضوع اثربخشی درمان را کاهش می‌دهد و روند بهبودی را کند می‌کند.

پلی‌فارماسی (Polypharmacy): این اصطلاح به مصرف همزمان ۵ دارو یا بیشتر اشاره دارد و به خصوص در سالمندان بسیار خطرناک است. پلی‌فارماسی با افزایش بستری شدن در بیمارستان، افتادن، اختلالات شناختی و افزایش مرگ و میر همراه است.

مقاومت آنتی‌بیوتیکی: در بسیاری از موارد، تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها برای بیماری‌های ویروسی یا بدون نیاز، منجر به افزایش مقاومت میکروبی می‌شود که تهدیدی جدی برای سلامت جهانی است. مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها باعث می‌شود که درمان عفونت‌های رایج دشوار و حتی غیرممکن شود و به مرگ بیمار منجر شود.

افزایش هزینه‌های درمان و بیمه: تجویز بی‌رویه دارو به معنای تحمیل هزینه‌های گزاف به بیماران، سیستم‌های بیمه و درنهایت بودجه سلامت کشور است. این امر منابع مالی را از سایر بخش‌های ضروری بخش سلامت منحرف می‌کند.

مقاومت دارویی؛ تهدید بزرگ جهان

متخصصان تاکید می‌کنند حتی اگر تنها یکی از پیامد‌های مصرف بی‌رویه دارو‌ها یعنی «مقاومت آنتی‌بیوتیکی» را در نظر بگیریم، همین یک مورد کافی است تا مصرف بی‌رویه دارو را کنار بگذاریم. دکتر آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی، درباره خطرات و پیامد‌های مقاومت آنتی‌بیوتیکی گفت: «مصرف بی‌رویه و غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها دارد باعث می‌شود که باکتری‌ها در دنیا مدام به سمت افزایش مقاومت بروند. نتیجه‌اش هم این می‌شود که انسان با باکتری‌هایی بیمار می‌شود که ما برای آنها دارویی نداریم. یعنی عفونتی که قبلا به راحتی می‌توانستیم درمان کنیم، حالا غیر قابل درمان می‌شود. به این شکل که عفونت جدی می‌شود و می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود و ما نمی‌توانیم کاری برایش کنیم. چون آنتی‌بیوتیک‌ها که ابزارِ دست ما بودند، به خاطر مصرف بی‌رویه، اثربخشی خود را از دست می‌دهند.»

به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی، «مقاومت دارویی می‌تواند در آینده تبدیل به تهدید بزرگ جهانی شود و اگر جلوی این روند گرفته نشود، افراد زیادی در آینده به دلیل عفونت‌های غیرقابل درمان، جان خود را از دست خواهند داد.»

سالانه بیش از ۵ میلیون مرگ‌ومیر در دنیا به دلیل مقاومت میکروبی یا مقاومت دارویی اتفاق می‌افتد که علت آن مصرف بی‌رویه و غیرضروریِ آنتی‌بیوتیک‌ها است. آماری که به گفته سازمان جهانی بهداشت، تا ۵ سال دیگر ۲ برابر خواهد شد. در ایران هم سالانه تعداد قابل توجهی از مرگ‌ومیر‌ها به این دلیل ثبت می‌شود. موضوعی بسیار نگران‌کننده که نیازمند برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی جدی است. به همین دلیل است که متخصصان هشدار می‌دهند که تجویز دارو توسط پزشکان بدون سقف نباشد و محدودیت و سقفی داشته باشد. همچنین مصرف دارو توسط افراد خودسرانه و بی‌رویه نباشد.

پرمصرف‌ترین دارو‌ها در ایران

طبق تازه‌ترین گزارش‌ها، داروی سرماخوردگی بزرگسالان با مصرف ۷۵۴ میلیون عدد در صدر فهرست قرار گرفته است و پس از آن، دارو‌های آ. اس. آ. (ASA)، فاموتیدین، متفورمین، آموکسی‌سیلین و لووتیروکسین به ترتیب بیشترین میزان مصرف را داشته‌اند.

جایگاه بالای آموکسی‌سیلین در فهرست دارو‌های مصرفی کشور، نشانه‌ای از تداوم مصرف بالای آنتی‌بیوتیک‌ها است. پیش از این نیز سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود که میزان تجویز آنتی‌بیوتیک در کشور بالا است. به طوری که اگرچه براساس استاندارد‌ها باید کمتر از ۳۰ درصد نسخ تجویزی حاوی آنتی‌بیوتیک باشند، اما بیش از ۴۰ درصد نسخی که پزشکان ایرانی برای بیماران تجویز می‌کنند حاوی انواعی از دارو‌های آنتی‌بیوتیک است. مسئله‌ای که از دید متخصصان، نیازمند نظارت و آموزش بیشتر برای جلوگیری از مقاومت میکروبی است.

منبع: همشهری